Người Mỹ bản địa Hoa Kỳ (tiếng Anh: Indigenous Americans) còn được gọi là Người Mỹ da đỏ hay Người Anh điêng và Người Mỹ Anh điêng hoặc Người Mỹ bản địa hoặc các thuật ngữ khác, là những người bản địa Mỹ. Có hơn 500 bộ lạc được liên bang công nhận ở Hoa Kỳ. Thuật ngữ này không bao gồm người Hawaii bản xứ và một số người bản địa Alaska. Tổ tiên của người Mỹ bản địa hiện đại đã đến Hoa Kỳ cách đây ít nhất 15.000 năm, có thể sớm hơn nhiều, từ châu Á qua cầu đất liền Beringia. Một loạt các dân tộc, xã hội và văn hóa sau đó đã được phát triển.
Người Mỹ địa phương đã bị tác động ảnh hưởng rất nhiều bởi thuộc địa châu Âu của châu Mỹ, khởi đầu vào năm 1492, và dân số của họ giảm một cách nặng nề do những dịch bệnh gia nhập từ người da trắng như bệnh đậu muà, cuộc chiến tranh và chính sách nô lệ. Sau khi xây dựng Hoa Kỳ, nhiều người Mỹ địa phương đã phải chịu những hậu quả cuộc chiến tranh, bị tàn phá và những hiệp ước bất bình đẳng, và họ liên tục bị những chủ trương phân biệt đối xử vào thế kỷ 20. Kể từ những năm 1960, những trào lưu tự trị, tự quyết của người Mỹ địa phương đã dẫn đến những biến hóa so với đời sống của người Mỹ địa phương, mặc dầu vẫn còn nhiều yếu tố đương thời mà người Mỹ địa phương phải đương đầu. Ngày nay, có hơn năm triệu người Mỹ bản xứ ở Hoa Kỳ .
Thời kì tiền Columbus[sửa|sửa mã nguồn]
Hiện nay người ta vẫn chưa biết những người Mĩ địa phương tiên phong đến Châu Mỹ như thế nào. Giới khoa học chỉ hoàn toàn có thể đặt ra giả thuyết rằng những người Mĩ địa phương tiên phong vốn có nguồn gốc từ lục địa Âu-Á, họ di cư đến Châu Mỹ thông qua cầu đất liền Beringia vào cuối thời kì băng hà từ khoảng chừng 10.000 đến 100.000 năm trước công nguyên .
Lịch sử người Mĩ bản địa tại Hoa Kì vào thời kì tiền Columbus hiện vẫn còn nhiều điều chưa được khám phá. Nguyên nhân là do nền văn minh của họ lúc này vẫn còn ở thời kì đồ đá, không có một hệ ngôn ngữ chữ viết nào của người Mĩ bản địa được tìm thấy nên hầu như các nghiên cứu đáng tin cậy về lịch sử của người Mĩ bản địa chỉ có thể tìm hiểu thông qua khảo cổ học.
Bạn đang đọc: Người Mỹ bản địa tại Hoa Kỳ – Wikipedia tiếng Việt
Giới học giả tin rằng những Paleo-Indians ( những người Anh điêng cổ đại ) Hoa Kì tiên phong đã khởi đầu định cư ở Đại Bình nguyên Bắc Mỹ, Ngũ Đại Hồ và lưu vực Sông Mississippi vào khoảng chừng 10 vạn năm trước. Những người này đã để lại những di chỉ như những làng mạc hoặc những bức họa trên những tảng đá, hang động, … v.v miêu tả về hoạt động giải trí săn bắn của họ .
Hình thái xã hội[sửa|sửa mã nguồn]
Xã hội Người Mĩ địa phương thời tiền Colombus vẫn là xã hội của bộ lạc. Các bộ lạc lớn như Blackfoot, Cheyenne, Dakota, Comanche, … lại chia thành những ngôi làng lớn. Một số bộ lạc nhỏ hơn tầm vài ngàn người thì thường chỉ phân bổ thành vài ngôi làng hay chỉ một ngôi làng. Việc phân bổ sinh sống giúp người Mĩ Bản địa có thế quản trị yếu tố săn bắt lương thực mà ít phải cạnh tranh đối đầu lẫn nhau hơn .Không giống như những người Mĩ địa phương ở phía nam như Mexico và những nước Mĩ Latin, người Mĩ địa phương ở Hoa Kì vào thời kì tiền Colombus phần đông chưa tăng trưởng nông nghiệp mà vẫn còn phụ thuộc vào vào việc săn bắt và hái lượm. Những người Mĩ địa phương việc săn bắn Bò rừng bison để xử lý yếu tố lương thực, tuy nhiên 1 số ít bộ lạc sinh sống ở Bờ Tây Hoa Kì và Alaska – nơi không có bò rừng Bison – thì lại nhờ vào vào việc đánh bắt cá cá hồi .Các bộ lạc sống trong khu vực Đại Bình nguyên thường phải sống theo kiểu du mục để hoàn toàn có thể theo đuổi những đàn bò Bison di cư ( Ngoại trừ lúc mà những bộ lạc bắt buộc phải sống định cư để vượt qua mùa đông khắc nghiệt ). Một số bộ lạc như Hidatsa, Mandan, Pawnee, Omaha sống định cư vào mùa xuân quanh bờ sông Mississippi để trồng ngô và bí nhưng vẫn phải chuyển sang sống du mục săn bắt những đàn bò Bison khi mùa hè đến .
Các đàn bò Bison thường có số lượng đông kinh khủng đến mức những nhà thám hiểm châu Âu vào thế kỉ 16 vẫn còn phải choáng ngợp và diễn đạt rằng ” Các đàn bò đông đúc đến mức làm đen kịt cả vùng Đại Bình nguyên “, rằng ” Một đàn bò Bison di cư phải tốn 3 ngày mới băng qua hết Sông Missouri ” rằng ” Ước tính một đàn bò hoàn toàn có thể lên đến 4 triệu con ” .Bò Bison phân phối gần như tổng thể mọi thứ cho người Mĩ địa phương, từ lương thực, quần áo cho đến chỗ ở .Thịt bò Bison thường được chế biến để dễ dữ gìn và bảo vệ thành chà bông hoặc thịt khô để dự trữ. Để chế biến chà bông bò Bison, họ dùng búa đá để giã cho thịt phơi khô đến khi nó tơi ra, sau đó họ trộn chà bông với mỡ bò rồi để chúng vào những túi làm từ da bò Bison. Người Mĩ bản địa chỉ dùng thịt bò Bison tươi khi họ dư dả thịt ( thường là mùa hè ), họ nướng chúng lên và chiêm ngưỡng và thưởng thức cùng nhau quanh lửa trại. Họ cũng tin rằng thịt bò Bison cái ngon hơn thịt bò Bison đực .Ngoài lương thực, bò Bison còn phân phối da để làm áo choàng, găng tay, mũ, giày Moccasin, … ( Bò Bison mùa đông có bộ lông dày ) hoặc áo và xà cạp ( Bò Bison mùa xuân, hè và thu có bộ lông ngắn ). Da bò Bison đực thường dai hơn da bò Bison cái, nếu để sống và phơi khô, da bò Bison đực hoàn toàn có thể dùng làm khiên còn da bò Bison cái hoàn toàn có thể dùng làm lều .Xương bò Bison hoàn toàn có thể dùng làm công cụ. Gân bò Bison được dùng làm kim chỉ hoặc dây cung. Sừng bò làm muỗng hoặc muôi. Dạ dày bò được dùng làm túi đựng lương thực hoặc nước. Phân bò được làm chất đốt .Mỗi khi đến mùa săn bắt, những bộ lạc thường sinh động hẳn lên, đàn ông thì chuẩn bị sẵn sàng cho những cuộc săn bắt còn đàn bà thì lo việc lột da, nấu nướng và dữ gìn và bảo vệ thịt bò .Việc săn bắt bò Bison thường không khó khăn vất vả lắm vì người Mĩ địa phương cho rằng chúng kém cả về trí khôn lẫn thị lực. Họ sử dụng rất nhiều giải pháp như quây đàn bò lại để những con mạnh khỏe chạy thoát ra ngoài trong khi những con yếu ớt bị tụt lại sẽ dễ bị hạ gục bằng cung tên, hoặc họ lùa đàn bò nhảy xuống vực, hoặc họ khoác lên tấm da bò rồi kêu để dụ đàn bò vào bãi quây nơi họ hoàn toàn có thể tự do bắn hạ chúng bằng tên mà không sợ chúng bỏ chạy, hoặc dùng lửa, hoặc mai phục những đàn bò vượt sông, …Những người già và yếu ớt thường không hề săn được bò nhưng cũng không thiếu nhiều người mạnh khỏe hào phóng chuẩn bị sẵn sàng san sẻ thịt bò săn được cho họ .Mặc dù số lượng bò Bison là vô số, tuy nhiên những bộ lạc vẫn có nhiều qui định khắt khe cho việc săn bắt chúng. Không ai được phép tự ý săn bò mà không có lệnh của tù trưởng và cũng không được phép quấy rối đàn bò mà không phải vì lí do lấy thực phẩm. Những ai vi phạm sẽ bị trừng phạt thích đáng : quần áo và vũ khí bị tiêu hủy, bị làm nhục trước cả bộ lạc, hoặc bị đuổi đi .Với những con bò Bison nặng hàng trăm kí, người Mĩ địa phương thường phải mổ chúng để chia nhỏ thịt lại dễ luân chuyển bằng sức người hoặc dùng chó kéo .
Nền dân chủ bộ lạc[sửa|sửa mã nguồn]
Toàn bộ luật lệ, phán quyết và quyết định của cả bộ lạc sẽ được quyết định bởi một hội đồng các thủ lĩnh của bộ lạc. Các tù trưởng không được quyền quyết định tối cao với bất kì ai khác, nhiệm vụ của tù trưởng là làm trọng tài phân xử và hòa giải giữa hai bên. Hầu hết các vụ việc ít nghiêm trọng sẽ được dàn xếp trong sự thuyết phục. Song nếu vụ việc quá nghiêm trọng, hình phạt sẽ được quyết định bởi hội động các thủ lĩnh. Hình phạt thường sẽ là đền bù bằng tài sản, bị đuổi khỏi bộ tộc hoặc xử tử.
Chiến tranh cũng là một phần văn hóa truyền thống[sửa|sửa mã nguồn]
Vũ khí của người Mĩ địa phương thời kì tiền Colombus thường là gậy, giáo và cung tên. Họ sử dụng đá, gạc nai và gỗ để làm nguyên vật liệu cho vũ khí. Cung thường chỉ dài 0,9 m với những bao tên chứ đến cả trăm mũi tên dài 0,6 m. Các cung thủ điêu luyện hoàn toàn có thể bắn 8 mũi tên lên không trung cùng lúc .Trước khi có sự Open của người da trắng, những bộ lạc người Mĩ địa phương thường đánh lẫn nhau để tranh giành địa phận săn bắt bò Bison. Hiếu chiến nhất là bộ lạc Cheyenne liên tục đánh nhau với những bộ lạc Kiowa, Crow, … Các bộ lạc không chủ tâm giết chóc bộ lạc khác đến cùng hoặc bắt nô lệ. Người Mĩ địa phương sống theo kiểu du mục, họ không cần nô lệ hay tù binh .Các trẻ nhỏ nam thường được huấn luyện và đào tạo từ thuở nhỏ trải qua game show đánh trận giả và được tham gia chiến đấu thực sự khi chúng đủ tuổi. Các mái ấm gia đình thường truyền lại cho con trẻ vũ khí của ông cha chúng. Người Mĩ địa phương thường dạy cho trẻ nhỏ về sự quả cảm trong chiến đấu là thứ mà chúng nên noi theo .Người Mĩ địa phương ưa thích việc tiến công chớp nhoáng hơn là phòng thủ, do đó họ dễ bị hoảng sợ khi bị quân địch tiến công giật mình. Bản chất dân du mục cũng khiến họ không muốn thiết kế xây dựng những khu công trình để phòng thủ những ngôi làng khỏi quân địch .Người Mĩ địa phương tôn vinh sự quả cảm trong chiến đấu nên họ rất coi trọng những chiến công. Để xác nhận được việc tàn phá một quân địch, họ có tập tục lột da đầu từ xác nạn nhân .Tuy nhiên, để nhìn nhận một cách đúng mực nhất, những bộ lạc thường sẽ tính điểm chiến công dựa trên số lần tiến công và vũ khí tiến công. Hạ địch bằng gậy sẽ được coi trọng hơn bằng lao, hạ địch bằng lao thì sẽ được coi trọng hơn dùng cung tên, họ lý luận rằng hủy hoại địch ở khoảng cách càng xa thì càng ít gan góc. Các chiến binh sẽ kể lại công lao của mình cho cả làng nghe sau khi trận đánh kết thúc, tuy nhiên ít ai dám nói dối về thành tích của mình vì hoàn toàn có thể thuận tiện bị phát hiện bởi những chiến binh khác .Một số bộ lạc cũng coi trọng việc tương hỗ nhau hạ gục quân địch, chiến công của cả nhóm sẽ được ghi nhận lại bởi những đồng đội khác trên mặt trận. Song chỉ những ai hạ gục quân địch lúc còn sống mới được tính điểm trên cao nhất, những ai chỉ lột da đầu sẽ bị xếp sau cuối .Không phải cứ hạ càng nhiều quân địch mới là quả cảm, 1 số ít bộ lạc cho rằng việc bị thương hoặc cứu đồng đội cũng là một chiến công .Sau khi được xác nhận chiến công, người Mĩ địa phương có nhiều cách để khoe ” huân chương ” của anh ta. Anh hoàn toàn có thể vẽ những chiến công của mình ngoài lều, khiên hoặc quần áo hoặc dùng lông chim lên mũ lông vũ hoặc da đầu. Một số bộ lạc dùng đuôi sói buộc vào giày Moccasin để bộc lộ cho chiến công .
Do sự phân hóa về địa lý đã khiến hệ ngôn từ của người Mĩ địa phương trở nên cực kỳ phức tạp với hơn 300 ngôn từ nói, trong đó hàng chục ngôn từ được xem là một hệ ngôn từ riêng không dính dáng với bất kể hệ ngôn từ nào khác .Về chữ viết thì người Mĩ địa phương không có chữ viết, họ chỉ có những vần âm tượng hình và mỗi chữ bộc lộ cho một từ hoặc một ý .Song thông dụng nhất là ngôn từ cử chỉ, khác với ngôn từ nói, người Mĩ địa phương gần như rất thống nhất với nhau về ngôn từ cử chỉ .
Phần lớn những bộ lạc người Mĩ địa phương tin rằng có những linh hồn sống sót ở khắp nơi và trong mọi thứ. Họ tin rằng những linh hồn cổ xưa hoàn toàn có thể liên kết trải qua những điềm báo qua những giấc mơ. Từ những điềm báo này sẽ quyết định hành động rất nhiều thứ trong đời sống của họ. Một chiến binh trọn vẹn có quyền phủ nhận việc ra trận nếu như anh ta nói rằng có những điềm báo xấu trong mơ .Ngoài ra người Mĩ địa phương còn có một nghi thức được gọi là Vũ điệu Mặt Trời, trái với nghi thức vũ điệu mặt trời chỉ mới cách đây vài trăm năm. Vũ điệu Mặt Trời cổ xưa thường được triển khai bởi những nhân vật quan trọng trong bộ lạc, theo đó người này sẽ nhảy múa nhiều ngày cho đến khi ông ta ngã gục vì kiệt sức, trong lúc bất tỉnh nhân sự giữa cõi sống và cõi chết, ông sẽ mơ thấy thấy những điềm báo quan trọng cho vận mệnh của cả bộ lạc của mình .
- ^ “Archived copy” ( PDF ). Bản gốc
(PDF)
lưu trữ ngày 29 tháng 4 năm 2011. 2010 Census Bureau2010 Census Bureau
- ^
Sieben, J & T Julian. Ngôn ngữ bản xứ Bắc Mỹ được nói ở nhà tại Hoa Kỳ và Puerto Rico: 2006–2010. Cục điều tra dân số Hoa Kỳ. tháng 12 năm 2011.
Source: thoitrangviet247.com
Category: Áo
