Lập Lĩnh

Trực lĩnh (直領)

Từ “ trực lĩnh ” có nghĩa là cổ thẳng. Khái niệm trực lĩnh chưa được thống nhất. Trần Quang Đức trong quyển Ngàn Năm Áo Mũ trích lời của Thích Danh trong Thích Y Phục rằng, “ Trực lĩnh, cổ áo chếch thẳng xuống, giao nhau ở dưới. ” ( Nguyên văn : 直領 ， 領邪直而交下 )

Theo lời giải thích trên thì trực lĩnh là giao lĩnh (loại áo có cổ giao nhau). Tuy nhiên, ở một số nguồn tiếng Trung ngày nay, trực lĩnh còn được dùng để chỉ loại áo đối khâm.

Vì vậy, người viết tạm cho rằng trực lĩnh hoàn toàn có thể chỉ hoặc giao lĩnh hoặc đối khâm .

Giao lĩnh (交領)

Giao lĩnh là dạng áo có cổ giao nhau. Đây là loại áo cổ xưa nhất trong văn minh Hoa Hạ, được thấy rất nhiều trên những tượng đời Hán. Cổn Miện – phục sức cao nhất của bậc đế vương, chỉ được dùng trong những dịp tế trời – luôn là dạng giao lĩnh vì tuân theo lệ xưa .
Giao lĩnh hiện hữu trong phục trang của cả bốn nước đồng văn phương Đông. Tại Nước Ta trước thời hậu kỳ Lê Trung Hưng, giao lĩnh thừa kế hình dạng thời Hán – Đường – Tống, có cổ rộng hơn và trũng hơn so với giao lĩnh thời Minh, khi mặc thì đường cổ võng hơn. Từ thời Lê Trung Hưng hậu kỳ về sau, giao lĩnh Việt mở màn mang một số ít nét tác động ảnh hưởng từ giao lĩnh Minh : cổ cao hơn, kín hơn, đường cổ thẳng hơn, có đính hộ lĩnh .

Hiện vật giao lĩnh đời Tống. Hiện vật giao lĩnh thời Minh. Hoàng hậu triều Tống vận giao lĩnh.
Hoàng hậu triều Tống vận giao lĩnh. Hoàng hậu triều Minh mặc giao lĩnh Tượng người đàn ông vận giao lĩnh triều Lê Người thời Lê Trung Hưng mặc giao lĩnh vạt dài. Giao lĩnh triều Nguyễn Hiện vật giao lĩnh thời Nguyễn
Ngoài ra, giao lĩnh triều Lê có 6 thân, phần cổ vạt trong chếch xuống với độ dốc tương tự cổ vạt ngoài. Ở giao lĩnh triều Nguyễn, ta thấy độ dốc hai bên cổ không đều nhau : phần cổ vạt ngoài chếch hẳn sang một bên, nhưng phần cổ vạt trong buông thẳng xuống, không chếch như vạt ngoài. Có thể do giao lĩnh triều Nguyễn không buộc gút vạt bên trong, hoặc giao lĩnh triều Nguyễn chỉ có 5 thân ( như thụ lĩnh ) .

Viên lĩnh (員領) / Đoàn lĩnh (團領)

Viên lĩnh hay đoàn lĩnh là dạng áo cổ tròn, vẫn dùng dải gút để buộc như giao lĩnh. Chưa rõ dạng áo này Open từ khi nào, nhưng nó trở nên phổ cập vào thời Đường .
Tại Nước Ta, viên lĩnh thường được dùng làm bào phục, mặc ngoài áo giao lĩnh lót trong. Áo bào thiết triều của vua quan Việt từ triều Lý đến Nguyễn hầu hết đều là viên lĩnh. Áo quái khoác bởi nhạc công, vũ công cũng thế. Vào triều Nguyễn, 1 số ít áo viên lĩnh khoác ngoài được thay bằng thụ lĩnh ( áo cổ đứng ), tuy nhiên cấu trúc vẫn không biến hóa nhiều .
Hiện vật giao lĩnh thời Triều Tiên của Nước Hàn Vua Trần Anh Tông cùng những quan thời Trần vận viên lĩnh. Nguyễn Trãi vận bổ phục viên lĩnh. Chúa Nguyễn ở Đàng Trong vận bào phục viên lĩnh. Quan văn võ thời Lê Trung Hưng vẫn bổ phục viên lĩnh. Phụ nữ Đàng Trong vận viên lĩnh không tay, quấn thường bên ngoài Cung nữ thời Lê Trung Hưng vận viên lĩnh bán tí, thường quấn dưới áo.

Vũ nữ thời Lê vận viên lĩnh không tay, thường quấn dưới áo.

Ca nương thời Nguyễn vận viên lĩnh không tay

Lập lĩnh (立領) / Thụ lĩnh (豎領)

Là dạng áo cổ đứng. Áo cổ đứng lần tiên phong Open vào triều Minh, về cơ bản không khác gì viên lĩnh, vẫn dùng dải gút để buộc, chỉ đính thêm cổ đứng. Thời Minh cũng Open loại thụ lĩnh xẻ giữa và không kéo vạt, cài khuy .
Triều Thanh và triều Nguyễn cùng học hỏi thụ lĩnh từ Minh, nhưng mỗi nơi lại đi theo 1 xu huớng khác nhau do mục tiêu học hỏi khác nhau. Triều Thanh ở vùng nóng bức, nên học Minh cốt là để sử dụng cái cổ đứng, vậy nên áo lập lĩnh của Thanh cổ thường dựng rất cao mà đường kéo vạt áo thì đổi khác tùy ý, thường uốn lượn như 1 phương pháp trang trí, có khi lại kéo chưa đến nách, có khi lại là loại xẻ giữa. Triều Nguyễn thì cốt chỉ muốn có chút độc lạ với kiểu áo cổ xưa thời Lê, nhưng vẫn muốn bảo lưu nền tảng truyền thống lịch sử, vậy nên cổ dựng không cao mà luôn thấp, còn lại thì không khác gì áo đoàn lĩnh, đặc biệt quan trọng vạt luôn kéo hẳn sang bên nách như những loại áo ngũ thân khác .
Ở Nước Ta xưa cũng có kiểu áo cổ đứng xẻ giữa, được một bộ phận dân phu và binh lính xưa dùng, ta gọi là áo khách xẻ giữa .
Thụ lĩnh triều Minh
Thụ lĩnh triều Minh Thụ lĩnh triều Minh xẻ giữa Thụ lĩnh triều Thanh
Thụ lĩnh triều Thanh Thụ lĩnh triều Nguyễn
Thụ lĩnh triều Nguyễn Thụ lĩnh triều Nguyễn – mãng bào của quan.

Đối Khâm (對襟)

Chữ Khâm ( 襟 ) có nghĩa là vạt áo trước. Đối Khâm là dạng áo có hai vạt trước đặt song song nhau, thường để buông thỏng .
Tuỳ vào thời đại, đối khâm còn có những tên như bối tử 褙子 ( thời Tống ), phi phong ( thời Minh ), và nhật bình ( thời Nguyễn ). Mỗi thời đại, mẫu mã sẽ biến hóa đôi chút .
Không như giao lĩnh và viên lĩnh ( có 6 thân ), hay thụ lĩnh triều Nguyễn ( có 5 thân – còn được gọi là ngũ thân ), đối khâm chỉ có 4 thân nên dân gian còn gọi là tứ thân .
Bối tử triều Tống
Bối tử triều Tống Trang phục triều Tống với bối tử Phụ nữ triều Tống vận bối tử Bối tử triều Minh Trang phục triều Minh với bối tử khoác ngoài Phi phong triều Minh Tranh phụ nữ triều Minh khoác phi phong

Nhật Bình triều Nguyễn

Hoàng hậu Nam Phương vận Nhật Bình triều Nguyễn Búp bê Việt vận tứ thân

Source: thoitrangviet247.com
Category: Áo