‘Kinh đô thời trang’ của giới hầu đồng

Từ long bào của vua đến khăn áo hầu đồng

Bắt đầu đi qua cổng làng Đông Cứu, sẽ thấy hai dãy nhà bên đường treo chi chít bảng hiệu may thêu khăn chầu áo ngự. Chị Trần Thị Mai, cán bộ văn hóa truyền thống huyện Thường Tín tự hào bảo với tôi : “ Nếu có người muốn phục chế long bào cho vua hay áo thờ cho thành hoàng, chỉ có địa chỉ duy nhất là Đông Cứu. Hoặc muốn thêu một bộ khăn chầu, áo ngự để hầu đồng thì cũng không đâu làm đẹp hơn làng nghề này. Đó là vì nơi đây vẫn giữ nguyên những kỹ thuật thêu cổ, từ hàng trăm năm trước mà không đâu có được ”.

Trước khi trở thành “kinh đô thời trang” của giới hầu đồng, ngôi làng nằm bên hữu ngạn sông Nhuệ này vốn nổi tiếng bởi nghề thêu long bào, áo mão cho quan chức, quý tộc các triều vua phong kiến ở Việt Nam. Cùng với sự phát triển của lịch sử, nghề thêu long bào dần mất đi, hầu như người dân chuyển sang làm hàng thị trường, những sản phẩm thêu phục vụ lễ hội như hia, hài, lọng, tán, đặc biệt là trang phục hầu đồng.

Để tạo nên một buổi hầu đồng thành công xuất sắc, không hề không nhắc đến phục trang hầu đồng. Trang phục, trang sức đẹp đẹp góp thêm phần làm cho người nhập “ bóng Thánh ” và những người tham gia nghi lễ phấn khích, hào hứng hơn. Dân gian truyền lại có 36 giá đồng tương ứng với 36 vị Thánh nên sẽ có 36 bộ phục trang dành cho những giá đồng. Chị Mai cũng cho biết, những bộ phục trang này rất phong phú và đa dạng nhưng có pháp luật ngặt nghèo về phong thái, sắc tố và phục sức đi kèm. Có vị xuất tích từ miền Nhạc phủ ( rừng xanh ) như Cô Gái Thượng Ngàn mặc phục trang màu xanh của người dân tộc bản địa, trong khi Cô Đôi Cam Đường lại mặc phục trang áo tứ thân, đeo quang gánh của phụ nữ người Kinh. Trang phục Chầu Đệ Tam với khăn áo màu trắng cầm quạt trắng lắp lánh đầy uy nghi. Trang phục Ông Hoàng lại luôn được thêu rồng và có màu vàng tượng trưng cho sự tối cao, quyền quý và cao sang. Những thợ thêu là người am hiểu về những họa tiết nhất, từ việc vảy rồng sẽ khác vảy cá như thế nào, đi kèm với rồng là mây và những chấm tròn có độ to nhỏ khác nhau ra làm thế nào … “ Thường có 5 màu cơ bản là xanh, đỏ, trắng, vàng, lam. Ngoài ra, khi cần sắc tố khác, những thợ thêu sẽ tự nhuộm chỉ ” – ông Nguyễn Thế Du ( sn 1965 ), một thợ thêu tay nghề cao ở làng cho biết. Gia đình ông chuyên sử dụng cách nhuộm tự nhiên, dùng vỏ cây đun lấy nước rồi cho vào bát trắng để nhìn nhận sắc tố đã đạt chưa, sau đó cho chỉ vào nhúng khoảng chừng 10 phút thì vớt ra. Những đường kim mũi chỉ tinh xảo của thợ thêu làng Đông Cứu đã giúp cho những phục trang hầu đồng trở nên rực rỡ hơn. Ảnh : Nhã Khanh. Còn anh Vũ Văn Giỏi ( SN 1969 ), nghệ nhân nhân dân duy nhất ở làng, thì khi phục chế phục trang cung đình, anh đã dùng sợi tơ nhúng vào nước sôi nhuộm nghệ để có được sắc tố và chất lượng như mong ước. Người Đông Cứu rất khéo, chỉ cần vẽ phác những đường mẫu trên vải bằng phấn mờ là người thợ hoàn toàn có thể cầm kim thêu. Mỗi một bản vẽ mẫu có linh hồn riêng, biểu lộ truyền thống, phong thái riêng của từng người thợ. Bà Nguyễn Thị Len, người đã gần 30 năm gắn bó với nghề thêu nhận định và đánh giá : “ Cái để phân biệt giữa mái ấm gia đình này và mái ấm gia đình khác là mẫu vẽ. Cùng là một loại sản phẩm nhưng có người vẽ thế này, có người tinh ý thì lại vẽ được chi tiết cụ thể hơn ”. Cũng theo bà Len, những mẫu thường có quy luật của nó, ví dụ như vẽ áo cho năm hàng quan, ba hàng ông hoàng, hai giá cậu và một giá quan nhà Trần cho những đền Mẫu thì bắt buộc phải vẽ rồng. Còn những giá như áo chầu, áo mẫu, áo chúa Thác Bờ … thì phải vẽ phượng. Đồng thời, những áo phượng thường điểm hoa còn những áo vẽ rồng thì điểm mặt nguyệt. Nếu người vẽ mà không chớp lấy được những quy luật trên thì loại sản phẩm làm ra sẽ rất khó tiêu thụ. Đối với những tay thợ giỏi, trên mẫu sản phẩm thêu khi nào cũng phải bảo vệ khắt khe chân mũi chỉ đều đặn, cánh chỉ quyện, đường thêu mềm mại và mượt mà. Khi thêu người thợ phải làm thế nào bắt nét thật uyển chuyển vào sợi kim tuyến, chưa kể những sợi kim tuyến đều là vàng thật nên việc làm bắt nét còn khó khăn vất vả hơn. Là một chuyên viên về thêu phục chế phục trang cung đình, nghệ nhân Vũ Văn Giỏi cho biết, với những người thợ dùng lối thêu xưa buộc phải theo một lao lý ngặt nghèo : những mũi thêu phải theo một chiều nhất định, tiêu chuẩn của mỗi mũi thêu không dài quá 3 mm. Có những mũi như bấm, đột hay lại mũi thì mỗi mũi thêu chỉ dài 1 mm.

Thêu giày, hài phục vụ hầu đồng cũng phải tỉ mỉ như thêu áo. Theo chị Tạ Thị Duyên, chủ cơ sở thêu truyền thống Nhận Duyên, để làm cốt của hia phải dùng gỗ vông và giấy bạc. Sau đó sơn trắng, chống thấm, làm lót bằng da. Vải dệt bằng đay và gai để tạo độ cứng. Để làm mũ thì phải tìm lông đuôi ngựa. Làm tàn lọng phải làm được khung tre tốt, sau đó căng tấm vải thêu rồng phượng lên.

Nghệ nhân nhân dân Vũ Văn Giỏi đang hướng dẫn thợ thêu 1 số ít kỹ thuật thêu truyền thống cuội nguồn.

Sắm nhà lầu, xe hơi từ khăn chầu áo ngự

Những năm qua khi tín ngưỡng Tứ phủ được chăm sóc, Phục hồi cũng chính là điều kiện kèm theo cho nghề thêu Đông Cứu tăng trưởng. Chủ xưởng thêu Nhận Duyên san sẻ : “ Hai năm gần đây, người ta mua nhiều đồ hầu đồng lắm, nhất là 3 tháng tiệc tùng đầu năm. Họ mua cả nghìn quả áo, có cả Việt kiều và những ông Tây xếp hàng mua. Xưởng nhà mình hơn 20 người nhưng vẫn làm không kịp để bán, từ giờ đến tháng 2 sang năm đã kín đơn đặt hàng ”. Chị Duyên cho biết thêm, dù công nghệ tiên tiến thêu bằng máy đã tăng trưởng nhưng nghề thêu tay vẫn là thế mạnh ở Đông Cứu. Hài thêu tay có giá từ 800 nghìn – 1 triệu đồng. Áo hầu thêu thủ công bằng tay trọn vẹn có giá từ 4 triệu – 10 triệu, đắt gấp chục lần áo thêu máy. Áo có chất lượng cao thì lên tới hàng trăm triệu, phục chế long bào hoàn toàn có thể rơi vào tiền tỉ. Những người thợ thêu theo thời vụ được trả 15 ngàn đồng / giờ, ngày làm 8 tiếng. Trước đây, làng có khoảng chừng 200 mẫu ruộng, mỗi năm trung bình thu được 400 – 500 tấn thóc, bán đi giá tiền không bằng 1/4 thu nhập làng nghề thêu. Do vậy, trong làng, hầu hết nhà nào cũng có người làm thêu. “ Không như nghề khác phải cần mẫn chuyên về một mối, làm thêu vẫn hoàn toàn có thể tích hợp cấy lúa, trồng rau, nuôi lợn. Lúc nông nhàn, đi thêu thuê ở những xưởng trong làng, túc tắc cũng kiếm thêm 3 – 4 triệu đồng mỗi tháng, đủ tiêu tốn cho hai vợ chồng. Nói chung làm thêu thì có việc đều quanh năm, lại không phải ra đường khó khăn vất vả ” – bà Nguyễn Thị Thụy ( SN 1968 ) san sẻ. Sau bao năm gắn bó với nghề, nuôi con đi học quốc tế, bà Thụy vẫn mê hồn đường kim mũi chỉ. Quen tay quen nghề, bà Nguyễn Thị Len năm nay gần 70 tuổi nhưng vẫn đều đặn ngày 8-9 tiếng bên khung thêu. Em Nguyễn Thị Lan Anh ( học viên lớp 11, trung học phổ thông Tô Hiệu, Thường Tín ) được mẹ truyền nghề từ năm lớp 4. Ngoài giờ học lại tranh thủ nhận hàng thêu, phụ giúp mái ấm gia đình. “ Ở làng, trẻ nhỏ 13-14 tuổi đã mở màn học thêu. Người nhanh gọn thì sau vài tháng sẽ biết thêu, sau 3-5 năm sẽ trở thành thợ thêu giỏi ” – Lan Anh cho biết. Làng Đông Cứu hiện có 14 người mở xưởng thêu tại nhà. Mỗi xưởng có khoảng chừng 10-20 thợ thêu. Một số mái ấm gia đình làm sẵn những mẫu áo và bán ra Hàng Quạt ( TP. Hà Nội ). Còn hầu hết những hộ khác đều làm theo đơn đặt hàng. Mỗi bộ áo hầu đồng được thêu trong khoảng chừng 15-20 ngày, bộ cầu kỳ hoàn toàn có thể mất tới vài tháng. Mỗi đôi giày đơn thuần cũng phải mất vài ngày để triển khai xong. Sản phẩm phục chế hoàn toàn có thể mất từ 5 – 7 tháng, thậm chí còn hàng năm trời để triển khai xong. Nghề thêu ở Đông Cứu được truyền miệng từ đời này qua đời khác. Theo ông Nguyễn Đắc Bảy ( Thành viên Thương Hội nghề thêu Đông Cứu ), hiện trong làng có khoảng chừng 20 thợ giỏi có năng lực dạy nghề. Bên cạnh việc dạy thêu cho những người trong làng, Thương Hội còn tổ chức triển khai dạy nghề cho những người khuyết tật và đang phối hợp với xã để kiến thiết xây dựng một giáo trình giảng dạy về nghề thêu.

Nói về hướng phát triển của làng Đông Cứu, chị Trần Thị Mai cho biết: “Làng Đông Cứu là nơi duy nhất may thêu trang phục hầu đồng ở Việt Nam hiện nay. Nghề mang lại thu nhập ổn định, thậm chí nhiều nhà mua được xe hơi, nhà lầu cũng từ nghề thêu.

Giữa tháng 11 vừa mới qua, nghề thêu Đông Cứu được công nhận là di sản phi vật thể vương quốc. Hầu đồng cũng mới được UNESCO công nhận là di sản văn hóa truyền thống phi vật thể của quốc tế. Đó là sự động viên, khuyến khích để người Đông Cứu vững tin giữ gìn nghề quý cha ông để lại. Hàng năm, thành phố và huyện vẫn mở lớp tại Thương Hội nghề thêu của làng, tu dưỡng, nâng cao kinh nghiệm tay nghề cho hàng trăm thợ thêu. Tương lai, chúng tôi cũng muốn tăng trưởng du lịch từ làng thêu này ”.

Thanh Hương

Source: http://thoitrangviet247.com
Category: Áo