Đi tìm nguồn gốc chiếc áo bà ba

Đặc điểm

Áo bà ba là một loại phục trang phổ cập ở những miền quê miền Nam – Nước Ta. Áo bà ba còn có tên gọi khác là áo Cánh .

Áo bà ba vốn là áo không cổ. Thân áo phía sau may bằng một mảnh vải nguyên, thân trước gồm hai mảnh, ở giữa có hai dải khuy cài chạy dài từ trên xuống. Áo chít eo, xẻ tà vừa phải ở hai bên hông. Áo có độ dài trùm qua mông, gần như bó sát thân làm tôn lên những đường cong tuyệt mỹ của khung hình người phụ nữ .

Đặc trưng của đồ bà ba ở chỗ dù chiếc áo may bằng vải ú màu đen của người nghèo hay bộ đồ may bằng satanh trắng hoặc gấm lụa thêu hoa của người giàu đều mang một tên chung là đồ bà ba. Và những chiếc áo cùng kiểu mẫu của người Nam Đảo hay người Babas không có hẳn một bộ vận bà ba gồm các món áo bà ba tay dài (có hai túi hoặc không túi), áo trong (tay lỡ hoặc ngắn, luôn có hai túi), quần đáy nem cột dây hoặc luồn thun, khăn vuông trùm đầu, nón lá, khăn rằn.

Tương truyền thời đầu khai sinh áo bà ba có nét giống cái ” áo đàn ông cổ tròn và cửa ống tay hẹp ” mà Lê Quý Đôn đã lao lý cho dân từ Thuận Quảng trở vào ở cuối thế kỷ 18. ( theo Wiki )

Một ý niệm khác lại cho rằng ” Có thể áo bà ba tác động ảnh hưởng, cải cách từ áo lá và áo xá xẩu may bằng vải buồm đen của người Hoa lao động, là kiểu áo cứng, xẻ giữa, cài nút thắt … Phải chăng do thời tiết quanh năm nóng giãy, họ bỏ luôn chiếc cổ thấp của áo lá và áo xá xẩu, mang thêm áo quanh chân cổ cho chắc. Áo xẻ giữa thay vì cài nút thắt đã được làm khuy, cài nút nhựa do ảnh hưởng tác động phương Tây ” .

Giả thuyết

Riêng áo bà ba thì có nhiều giả thuyết về nguồn gốc của nó. Chúng tôi xin trình làng hai quan điểm được nhiều người đống ý nhất lúc bấy giờ .

1. Áo bà ba xuất hiện vào nửa đầu thế kỷ 19, được Trương Vĩnh Ký cách tân từ áo của người dân đảo Pénang, Malaysia (người Malaysia gốc Hoa) cho phù hợp với người Việt.

2. Theo nhà văn Sơn Nam, “Bà Ba là người Mã Lai lai Trung Hoa. Chiếc áo bà ba mà người miền Nam ưa thích, vạt ngắn không bâu chính là kiểu áo của người Bà Ba.” (Wikipedia tiếng Việt).
 

– Chi tiết “ áo do Trương Vĩnh Ký cải cách ” hoàn toàn có thể là sai, do tại trong Từ điển Pháp Việt ( Dictionnaire Francais-Annamite, NXB TP HCM 1937 ) của Trương Vĩnh Ký, tác giả không hề nhắc đến “ áo bà ba ”, như vậy làm thế nào do Trương Vĩnh Ký cải cách được .

– Quan điểm của nhà văn Sơn Nam có chỗ chưa đúng, chính do không có sắc tộc nào được gọi là người Bà Ba với nghĩa “ người Mã Lai lai Nước Trung Hoa. ” Trên thực tiễn, chỉ có người Peranakan ( Trong tiếng Malaysia và Indonesia, chữ Peranakan đều có nghĩa đen là “ hậu duệ. ” Khái niệm người Peranakan có nghĩa là “ hậu duệ của những người Trung Quốc đến định cư ở những vùng thuộc địa của Anh quốc ở Khu vực Đông Nam Á. ” ), thường được gọi là Peranakan Chinese hay Baba-Nyonya, là hậu duệ của những người Trung Quốc nhập cư vào Malaysia từ thế kỷ 15 đến 17 .

– Chữ “ Bà Ba ” rất hoàn toàn có thể xuất phát từ chữ “ baba ” ( “ Baba ” có nguồn gốc từ ngôn từ Hindustani, nhóm ngôn từ và thổ ngữ Ấn Độ, kể cả tiếng Urdu và Hindi. ) trong ngôn từ Malaysia – một chữ vay mượn từ ngôn từ Ba Tư, nhưng đây là chữ dùng để gọi “ người đàn ông, ông nội, ông lão, ngài, ” nghĩa là dùng để chỉ phái mạnh chứ không phải một sắc tộc .

– Từ ghép “ Baba-Nyonya ” cũng không phải dùng để chỉ người Bà Ba. Đây là từ dùng để gọi chung cho người Peranakan trong tiếng Malaysia ( và cả tiếng Indonesia nữa ). “ Baba ” dùng để chỉ “ đàn ông, ” còn Nyonya dùng để gọi “ đàn bà ” ở hòn đảo Penang thời Malaysia còn là thuộc địa của Anh quốc .

Ở Malaysia, phụ nữ Peranakan có loại áo cánh khá giống với áo bà ba, gọi là “ kebaya. ” Ở Indonesia, người Peranakan cũng có loại áo gần giống với áo bà ba, gọi là kebaya encim ( encim có nghĩa là “ phụ nữ ” trong tiếng Indonesia ) .

Tóm lại, trong những thế kỷ trước, áo bà ba đã xuất hiện ở Việt Nam. Thông qua việc buôn bán, người Việt Nam có thể đã giao lưu văn hóa với người Peranakan, cách tân kiểu áo của họ để có được “áo bà ba.”