Bản sắc Việt trong tà áo dài

Áo dài từ góc nhìn lịch sử

Mặc dù nguồn gốc của chiếc áo dài chưa được xác định rõ, nhưng dựa trên bối cảnh lịch sử, các nhà nghiên cứu lịch sử đã đưa ra một kết luận thống nhất, khẳng định áo dài đã xuất hiện vào giai đoạn đầu Công nguyên. Người đầu tiên khoác lên mình bộ trang phục này là hai vị nữ tướng đầu tiên của Việt Nam – Hai Bà Trưng (40 – 43). Truyền thuyết kể lại rằng, khi cưỡi voi xông trận đánh đuổi quân Hán, Hai Bà Trưng đã mặc áo dài hai tà giáp vàng, che lọng vàng. Sau này, vì tôn kính hai Bà, phụ nữ Việt Nam khi đó đã tránh mặc áo hai tà mà thay bằng áo tứ thân.

Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, áo dài tứ thân chịu nhiều ảnh hưởng và thay đổi theo thời gian. Trong khoảng từ thế kỷ 17 đến thế kỷ 19, để có dáng dấp trang trọng và mang vẻ quyền quý hơn, phụ nữ thành thị đã biến tấu kiểu áo ngũ thân từ chiếc áo dài tứ thân nhằm thể hiện sự giàu sang cũng như địa vị xã hội.

Một số mẫu áo dài của Việt Nam qua các thời kỳ được trưng bày ở Bảo tàng Áo dài Việt Nam
tại địa chỉ 306 Long Thuận, Long Phước, Quận 9, Tp. Hồ Chí Minh. Ảnh: Thông Hải Một số mẫu áo dài của Việt Nam qua những thời kỳ được tọa lạc ở Bảo tàng Áo dài Việt Namtại địa chỉ 306 Long Thuận, Long Phước, Quận 9, Tp. Hồ Chí Minh. Ảnh : Thông Hải

Áo dài là trang phục chính của các ca nương trong nghệ thuật hát Ca trù. Tháng 1/ 2009, Ca trù được ghi danh là Di sản phi vật thể
cần bảo vệ khẩn cấp của UNESCO. Đây là Danh hiệu UNESCO có vùng ảnh hưởng lớn, với phạm vi tới 16 tỉnh, thành phố ở phía Bắc Việt Nam. Ảnh: Tất Sơn

Nghệ thuật hát xoan Phú Thọ cũng sử dụng áo dài làm trang phục cho các người hát. Hát Xoan là một di sản văn hóa phi vật thể quý giá
đã được UNESSCO ghi danh thuộc loại hình dân ca lễ nghi phong tục, hội tụ đa yếu tố nghệ thuật như nhạc, hát, múa, trang phục… Ảnh: Tất Sơn

Đến đầu những năm 1930, làn sóng văn hóa truyền thống Tây Âu gia nhập vào Việt Nam đã làm tác động ảnh hưởng đến thị hiếu của người dân, đặc biệt quan trọng là ý niệm về nghệ thuật và thẩm mỹ so với áo dài. Thời kỳ này một hoạ sỹ có tên là Cát Tường đã tung ra kiểu áo dài mới gọi là áo dài Lemur ( đặt theo tên tiếng Pháp của bà, chữ Le mur trong tiếng Pháp có nghĩa là “ cái tường ” ). Chiếc áo dài này được cắt may theo kiểu Tây phương nối vai ráp tay phồng, cổ bồng hoặc được khoét hở cổ .

Từ ” Áo dài ” ( ao dai / ˈaʊ ˌdʌɪ / ) được đưa nguyên bản vào từ điển Oxford và được lý giải là loại phục trang của phụ nữ Việt Nam với phong cách thiết kế 2 tà áo trước và sau dài chấm mắt cá chân che bên ngoài chiếc quần dài .

Áo dài Lemur sau vài năm xuất hiện gặp phải nhiều trào lưu khen chê. Họa sĩ Lê Phổ đã cải tiến chiếc áo này, loại bỏ những đường nét Tây phương táo bạo để dung hòa với kiểu áo ngũ thân cũ tạo ra kiểu áo cổ kín vạt dài ôm sát thân người để hai tà áo tự do bay lượn. 

Đến nay, Áo dài Việt Nam còn mang đậm triết lý nhân sinh được gửi gắm trong từng chi tiết. Áo tứ thân xưa với hai tà tượng trưng cho tứ thân, phụ mẫu. Năm chiếc khuy cài bên ngực trái của áo bên cạnh tác dụng giữ cho chiếc áo ngay thẳng, kín đáo, còn đại diện cho năm đạo làm người: nhân, lễ, nghĩa, trí, tín.

Trạch Xá- Làng tổ nghề may áo dài  

Hiện nay, làng Trạch Xá (huyện Ứng Hoà, Hà Nội) vẫn được biết đến là làng tổ nghề may áo dài Việt Nam. Ngôi làng cách trung tâm Hà Nội 60km này đã có tuổi nghề hơn 1000 năm.

Đến làng Trạch Xá, vào những ngày cuối năm luôn tất bật các đơn hàng may áo dài từ khắp ba miền Bắc Trung Nam. Có đến 70% hộ gia đình trong làng vẫn giữ nghề may áo dài truyền thống. Trong làng có một quy tắc đó là, con cái dù theo học bất kể ngành nghề nào, trước khi đi thoát ly đều phải có vốn mang theo đó là “tay kim”.

“Tay kim”, hiểu theo nghĩa đơn thuần là biết may quần áo. Nhưng ở làng Trạch Xá, “tay kim” gắn với câu chuyện bí quyết nghề, mà người học để được gọi là tay kim (tay nghề), họ phải đổ máu theo đúng nghĩa đen hàng năm trời.

Từ nghìn năm nay, làng Trạch Xá, đã nuôi dưỡng lớp lớp những người thợ may tài hoa. Bằng tình yêu nghề và đôi bàn tay khéo léo,
họ tạo ra những chiếc áo dài truyền thống tôn lên vẻ đẹp của người phụ nữ Việt Nam. Ảnh: Công Đạt

Những đứa trẻ ở làng Trạch Xá tầm 6 – 7 tuổi bắt đầu được gia đình dạy khâu tay, đến độ 15 – 16 tuổi đã thành thục nghề,
có thể tự hoàn thành được một chiếc áo dài truyền thống. Ảnh: Công ĐạtNhững đứa trẻ ở làng Trạch Xá tầm 6 – 7 tuổi mở màn được mái ấm gia đình dạy khâu tay, đến độ 15 – 16 tuổi đã thành thục nghề, hoàn toàn có thể tự hoàn thành xong được một chiếc áo dài truyền thống cuội nguồn. Ảnh : Công Đạt

Cụ Nguyễn Văn Nhiên (86 tuổi), người đã có gần 70 năm làm nghề may áo dài ở làng Trạch Xá. Ảnh: Công ĐạtCụ Nguyễn Văn Nhiên ( 86 tuổi ), người đã có gần 70 năm làm nghề may áo dài ở làng Trạch Xá. Ảnh : Công Đạt

Trong ngôi nhà cấp bốn theo lối kiến trúc cổ bắc bộ xưa, cụ Nguyễn Văn Nhiên ( 86 tuổi ), người đã có gần 70 năm làm nghề may áo dài chậm rãi san sẻ về nghề của làng. Theo cụ, người dân trong làng luôn lưu truyền câu truyện truyền thuyết thần thoại về nghề may áo dài của làng cho con cháu từ đời này qua đời khác như một cách tri ân tổ nghề .

Như một sự sàng lọc tự nhiên, chiếc áo dài đã trải qua bao thử thách, cả nội sinh lẫn ngoại sinh đều được kết tinh trong từng thớ vải, đường kim, trong từng nét phô, nét kín .

Truyền thuyết kể rằng, năm 968, sau khi dẹp loạn 12 sứ quân, lên ngôi vua, vua Đinh Tiên Hoàng đã đến vùng đất Sơn Tây để chiêu mộ hiền tài, tướng giỏi và đã gặp bà Nguyễn Thị Sen. Ở tuổi trăng tròn, nết na, xinh đẹp, giỏi may vá thêu thùa, bà Sen đã được vua Đinh phong Tứ phi. Với sự khéo léo và thông minh, bà đã phát triển nghề may trong cung vua mà trước đó chưa từng có. Năm 979, sau biến cố nhà Đinh, bà Nguyễn Thị Sen đã đưa các con từ kinh đô Hoa Lư trở về làng Trạch Xá và từ đó truyền dạy nghề may cho nhân dân trong làng.

Hiện nay, mỗi dịp giỗ tổ nghề, người dân Trạch Xá từ khắp ba miền Bắc Trung Nam lại trở về quy tụ để thắp nén nhang tri ân tổ nghề. Có lẽ một phần vì vậy, nghề may áo dài Trạch Xá đã không ngừng phát triển, lan toả đến các vùng trong cả nước. Áo dài Trạch Xá không chỉ nổi được khách hàng tại các thành phố lớn ưa chuộng mà còn xuất khẩu sang các thị trường Úc, Mỹ, Thái Lan, Thụy Điển…

Áo dài trong đời sống đương đại và dấu ấn trên trường quốc tế

Mang trong mình tâm hồn Việt, nhân sinh quan của người Việt, bởi vậy, áo dài luôn là lựa chọn hàng đầu trong những dịp đặc biệt hay những sự kiện mang tầm quốc gia, là nguồn cảm hứng cho các ngành nghề, lĩnh vực trong xã hội.

Áo dài Việt Nam được nhìn nhận là phục trang truyền thống lịch sử mang nét năng động thế kỷ 21. Chiếc áo dài tân thời lúc bấy giờ là một loại sản phẩm mang tính cá thể hóa rất cao, mỗi chiếc chỉ may riêng cho một người. Đây là yếu tố của xu thế thời trang quốc tế. Bởi vậy, Áo dài Việt thời nay càng chứng minh và khẳng định được mình trên làng thời trang quốc tế. Hình ảnh chiếc áo dài đã lan tỏa tới những TT thời trang tại Paris, Thành Phố New York, Milan, Tây Ban Nha … qua những bộ sưu tập với góc nhìn cảm hứng phát minh sáng tạo mới từ áo dài Việt Nam của những nhà phong cách thiết kế như Giorgio Armani, Ralph Lauren, Calvin Klein …

Trình diễn áo dài trong Lễ hội áo dài đường phố TP. Hà Nội. Ảnh : Thanh Giang

Những tà áo dài đã trở thành trang phục thường nhật của nữ sinh ở thành phố Huế. Ảnh: Nguyễn LuânNhững tà áo dài đã trở thành phục trang thường nhật của nữ sinh ở thành phố Huế. Ảnh : Nguyễn Luân

Công chức thành phố Huế mặc áo dài vào mỗi thứ hai đầu tuần tại công sở. Ảnh: Tư liệuCông chức thành phố Huế mặc áo dài vào mỗi thứ hai đầu tuần tại văn phòng. Ảnh : Tư liệu

Tà áo dài là trang phục trong các lễ ăn hỏi, cưới của người Hà Nội. Ảnh: Thanh GiangTà áo dài là phục trang trong những lễ đám cưới, cưới của người TP.HN. Ảnh : Thanh Giang

Đại sứ Ý Bà Cecilia Piccioni (áo đỏ) trong tà áo dài của NTK Chula, BST hoa Tulip trình diễn tại Văn Miếu – Quốc Tử Giám, Hà Nội. Ảnh: Thanh GiangĐại sứ Ý Bà Cecilia Piccioni ( áo đỏ ) trong tà áo dài của NTK Chula, BST hoa Tulip trình diễn tại Văn Miếu – Văn Miếu, TP. Hà Nội. Ảnh : Thanh Giang

Những bộ sưu tập áo dài của những nhà phong cách thiết kế nổi tiếng được trình diễn tại đêm hội áo dài ở Văn Miếu – Văn Miếu TP.HN. Ảnh : Thanh Giang

Trình diễn trang phục áo dài tại Festival Huế năm 2014. Ảnh: Thanh Giang Trình diễn phục trang áo dài tại Festival Huế năm năm trước. Ảnh : Thanh Giang

Áo dài tượng trưng cho sự thay đổi của Việt Nam trên con đường hội nhập, có thể có những khúc biến tấu để hòa nhập với thời cuộc nhưng lại luôn giữ được cốt cách của riêng mình.

Như một sự sàng lọc tự nhiên, chiếc áo dài đã trải qua bao thử thách, cả nội sinh lẫn ngoại sinh đều được kết tinh trong từng thớ vải, đường kim, trong từng nét phô, nét kín. Giá trị không đổi của chiếc áo dài ngoài tính triết lý và nghệ thuật, còn ở chỗ nó góp phần gìn giữ bản sắc văn hóa và tâm hồn Việt, khiến cho những ai mặc nó đều cảm thấy không thể làm điều phi nhân cách. Đây là giá trị trân quý đặc biệt của chiếc áo dài để nó trường tồn với thời gian, là biểu tượng đẹp đẽ của người phụ nữ Việt, là niềm tự hào của dân tộc Việt Nam./.
 

Source: https://thoitrangviet247.com
Category: Áo